چرا باید محاسبه نفس کنم؟

 

اگر این باور در انسان وجود داشته باشد که روزى به همه اعمالش رسیدگى مى ‏گردد و مطابق آنها دقیقا پاداش یا کیفر داده مـى ‏شــود ، به فکر محاسبه نفس خود مى ‏افتد و از خود حساب مى ‏کشد.

 هر کسی در هر شبانه روز، یک بار خود را محاسبه کند. بهترین موقع براى این کار شب‏هاست که پیش از خواب، دست کم، چند دقیقه در رفتارمان تامل کنیم و ببینیم که آیا کارهایى که انجام داده ‏ایـم درست‏ بوده است ‏یا نه. اگر خطایى انجام داده ‏ایم، به آن معترف باشیم و در صدد جبران آن برآییم.

 

امام صادق ‏علیه ‏السلام در این روایت ‏به این جندب مى‏ فرمایند :

«یاابن جندب، حق على کل مسلم یعرفنا ان یعرض عمله فی کل یوم و لیلة على نفسه فیکون محاسب نفسه، فان راى حسنة استزاد منها و ان راى سیئة استغفر منها لئلا یخزى یوم القیمة‏» (1)

«اى پسـر جـنـدب ، بر هر مسلمانى که ما را مى‏شناسد، لازم است که در هر روز و شب، اعمالش را بر خود عرضه بدارد و از نفس خود حساب بکشد ، اگر کار خوبى در آنها یافت ، بر آن بیفزاید و اگر کار زشتى یافت، طلب بخشایش نماید تا در قیامت دچار رسوایى نگردد.»

 

امام صادق ‏علیه‏السلام در این روایت ، بر این نکته تاکید دارند که هر مسلمانى که ما را مى ‏شناسد ، خـــود را بــــه مـــا مـنـتـسب مى ‏کند و مى‏ خواهد برنامه زندگیش را از ما بگیرد، باید کارهاى خود را وارسى کند. این از جمله ویژگى ‏هایى است که خــداى متعال به روح انسان عطا کرده که مى ‏تواند بر اعمال خود نظارت و مراقبت داشته باشد.

. کسانى که درباره معرفت نفس مطالعاتى دارند، به خوبى به این واقعیت پى ‏برده‏اند که انسان موجودى است که مى ‏تواند خود را تشویق کند ، تنبیه نماید ، توبیخ کند و ... .

 

طبق این روایت ، انسان باید حسابرس اعمال خود باشد ، اگر کار خوبى در اعمالش مشاهد کرد ، توجه داشـتـه بــاشــد کـــه لـطـفى از جانب خداست ، از او توفیق بخواهد که آن کار را بیش‏تر انجام دهد. در روایات دیگرى آمده است که در چنین حالتى، ابتدا خدا را شکر گزارد، سپس از او بخواهد که توفیق عنایت کند تا فردا کارهاى بهتر و بیش‏ترى انجام دهد. اگر هم لغزشى در اعمال خود مشاهده کرد ، تــدارک کــنــد و پیش از همه، توبه نماید. البته گاهى توبه لوازمى دارد ؛ مثلا ، اگر عملى از او فوت شده، قضا نماید یا اگر حقى از کسى ضایع ساخته ، ادا کـنـد و یـــا چنانچه کار زشت دیگرى انجام داده، آن را جبران نماید تا کارهاى بد در روح او رسوخ نکند و در نهایت، در قیامت نیز رسوا نشود.